Czosnek niedźwiedzi (łac. Allium ursinum) to roślina, której właściwości lecznicze doceniono już w czasach starogermańskich. Odkryto wówczas, że sięgają po nią niedźwiedzie po przebudzeniu z zimowego snu (stąd nazwa), by się wzmocnić. Od tego czasu czosnek niedźwiedzi znalazł zastosowanie w ziołolecznictwie nie tylko jako środek na wzmocnienie organizmu, lecz także na różne dolegliwości. 

Czosnek niedźwiedzi to prawdziwy cud natury, pierwsza w zupełności naturalna nowalijka, która pojawia się już w marcu. Najszybciej zauważymy ją nad rzekami i strumieniami, w dobrze naświetlonych miejscach. Lubi też jasne lasy bukowe, o lekko podmokłej strukturze. Powszechnie występuje na południu Polski, w terenach górzystych i w dolinach rzek. Jest bardzo wytrzymały na zmiany temperatury, charakterystyczne dla okresu wiosennego, jednak po zerwaniu należy go szybko spożyć, albo przetworzyć, ponieważ traci swoje właściwości. Jeżeli chcemy go przechować trochę dłużej, zerwany czosnek należy przetrzymywać  w małej ilości wody, w miejscu o temperaturze 5-7⁰C.

Czosnek niedźwiedzi był od niepamiętnych czasów, powszechnie spożywany w okresie przednówka w naszej strefie klimatycznej. Od wieków traktowany jak antidotum na różne dolegliwości oraz prawdziwa bomba witaminowa. Mając wiele właściwości odżywczych podobnych do czosnku, uznawany był jako wyjątkowo skuteczny lek przeciwko przeziębieniom. W wielu częściach Azji, w części środkowej, na Kaukazie, Chinach występuje  w kilku odmianach. Tam traktowany jest jako jedna z podstawowych przypraw.

W Kazachstanie występuje na południu, w górach Tien Szan, gdzie był po długiej ciężkiej zimie uważany za antidotum na wszelkie dolegliwości. W Chinach występuje pod nazwą kien słan, to znaczy niebiański czosnek, co samo przez się oddaje jego znaczenie i pozycję. W Azji przyznawano mu nawet znaczące właściwości jako afrodyzjak. W Polsce niestety prawie zupełnie zapomniany, na skutek fascynacji syntetycznymi tabletkami i antybiotykami. A trudno policzyć, ponieważ nie prowadzono tego typu statystyk, ilu mieszkańcom przez wiele pokoleń ratował życie i zdrowie w bardzo trudnym okresie przedwiośnia.

W zależności od średnich temperatur, w okresie wczesnej wiosny, w drugiej połowie kwietnia osiąga pełną dojrzałość. W szybkim czasie traci swoje właściwości smakowe, liść czosnku zaczyna matowieć, stając się łykowaty. Kwitnie końcem kwietnia i na początku maja. W ciepłe dni wiosenne wyzwala charakterystyczny zapach czosnku. U naszych niemieckich sąsiadów, w Austrii oraz Szwajcarii cieszy się obecnie niezwykłą popularnością. Opisywany w XX wieku przez wielu niemieckich lekarzy oraz zielarzy, jako jedna z najzdrowszych roślin leczniczych na  świecie. Wyparty, podobnie jak i u nas, przez leki syntetyczne. Prawdziwy renesans nastąpił w latach 90-tych XX wieku. W roku 1992 czosnek niedźwiedzi ogłoszony został rośliną roku, ze względu na niezliczone zalety lecznicze.

A teraz wstrzymajcie oddech! (nie na długo, bo wszelka przesada źle się kończy). Jako naturalna nowalijka, nie przyjmująca nawozów sztucznych, zawiera ogromne ilości aktywnej siarki. Wytwarza niezwykle silne enzymy, powodujące odtrucie i wydalanie z organizmu metali ciężkich, pestycydów, herbicydów, jak i wszelkich związków toksycznych. Jest najbogatszą na świecie rośliną, zawierającą aktywne związki siarki, posiada ich siedem razy więcej niż czosnek naturalny!

Wystarczy? Nie!

Od wieków stosowany jako znakomity środek do likwidacji pasożytów w organizmie, w najzdrowszy, najtańszy z możliwych sposobów. Absolutnie światowy lider w produkcji adenozyny, związku organicznego, odpowiedzialnego za istotne procesy biochemiczne w organizmie,  zawiera selen wraz z witaminami: C, E oraz A. Tutaj ma jej 20-krotnie więcej od swojego brata, czosnku hodowlanego. Prawdziwy skarb dla palaczy, którzy nie potrafią zwalczyć nałogu. Jako wspomniany odtruwacz organizmu, wytwarza śluz w oskrzelach, skutecznie oczyszcza górne drogi oddechowe, dodatkowo pobudza wydzielanie żółci.

Jedna z najbardziej skutecznych roślin, zwalczająca choroby nowotworowe za sprawą adenozyny. Ma działanie naturalnego antybiotyku, lideruje w zwalczaniu bakterii chorobotwórczych.

Teraz weźcie głęboki oddech!

Dla przewodu pokarmowego to prawdziwy skarb, bo oprócz zwalczania bakterii, jest nr 1 w niszczeniu groźnego drożdżaka, zatruwającego również inne części organizmu.

Znakomity środek rozrzedzający krew, zapobiegający wylewom, miażdżycy, obniża cholesterol oraz zapobiega sklejaniu się płytek krwi.

Jakby było mało, stosuje się go  w leczeniu arteriosklerozy, bólów głowy, szumów usznych czyli tinnitusa oraz zakrzepowych stanów zapalnych żył głębokich. Regeneruje jelita. Posiada ogromne ilości żelaza, w czym tez jest liderem (30 razy więcej od brata hodowlanego), dlatego stosowany jest w leczeniu anemii i niedoborów żelaza. Bardzo korzystnie wpływa na zapobieganie arytmii serca, jak również wszelkich chorób związanych z tym organem.

Wspomaga trawienie, a dodany do innych potraw, szczególnie sałatek, eliminuje niekorzystne związki zawarte w wysoko przetwarzanych produktach spożywczych.

Jak już wspomniałem, przez wieki ratował wiele pokoleń ludzkich. W Rosji, a szczególnie na Ukrainie, w okresie wielkiego głodu, pozwolił przeżyć wielu nieszczęśnikom. Tam też przez wielu kochany i podziwiany. Na naszym portalu niebawem znajdziecie dziesiątki sposobów przetwarzania czosnku w postaci zup, nalewek, sałatek oraz przetworów.

Wyjedźcie na południe Polski, gdzie spotkamy czosnek niedźwiedzi nieraz na kilkuhektarowych połaciach, szczególnie w pięknych lasach bukowych. Oczyścicie swoje organizmy z metali ciężkich i innych toksyn, związanych ze spożywaniem byle czego. Wzmocnicie się i zapewniam, że nabierzecie chęci do pracy, do życia i przyjemności.

Jeśli postanowimy uprawiać czosnek niedźwiedzi w ogrodzie, nie powinniśmy mieć z rośliną większych problemów, o ile zapewnimy jej odpowiednie warunki środowiskowe. Musimy pamiętać, że pomimo wspólnej nazwy czosnek niedźwiedzi i pospolity mają zupełnie różne wymagania, dlatego zanim posadzimy roślinę, powinniśmy poznać jej potrzeby. W środowisku naturalnym czosnek niedźwiedzi zasiedla wilgotne, cieniste stanowiska leśne, szczególnie chętnie wybierając buczyny. Dobrze rozwija się jedynie w żyznej, próchniczej, gliniasto-piaszczystej, wapiennej i bogatej w składniki pokarmowe glebie. Jeśli więc chcemy cieszyć się jego wspaniałymi walorami odżywczymi, powinniśmy zapewnić mu warunki jak najbardziej zbliżone do naturalnych. Aby uprawiać czosnek niedźwiedzi, nie musimy jednak posiadać w ogrodzie buków, natomiast warto każdej jesieni stanowisko czosnku wyściełać liśćmi tych drzew. Wprawdzie roślina jest dostatecznie odporna na niskie temperatury i okrywania na zimę nie potrzebuje, ale liście bukowe będą dla niej namiastką bukowiny, którą najchętniej zasiedla, a tym samym pozytywnie wpłyną na jej rozwój.

 Czosnek możemy również rozmnożyć za pomocą podziemnych cebulek, ale powinniśmy to zrobić niedługo po przekwitnieniu roślin, gdyż po dojrzeniu i wysianiu się nasion, czosnek zasusza swoje liście i do lipca w ogrodzie nie ma już po nim śladu, a co za tym idzie, ciężko będzie znaleźć roślinę, aby pobrać od niej cebulki. Liście ponownie pojawiają się dopiero wiosną, następnego roku.

Z cennych właściwości czosnku niedźwiedziego najłatwiej skorzystać spożywając młode liście na surowo w postaci rozmaitych sałatek, surówek, jarzynki obiadowej (np. z sosem winegret) lub jako dodatek do twarogu, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby doprawiać nim zupy, makarony, gulasze czy pasty. Liście można także zamrażać, dzięki czemu nadają się do spożycia również zimą. Choć są one podstawową częścią jadalną czosnku niedźwiedziego, do celów kulinarnych wykorzystuje się niekiedy także cebulki, które idealnie nadają się do marnowania lub przygotowania nalewki.

Zatem jak wykorzystać czosnek niedźwiedzi? Sposobów jest bardzo dużo. Najbardziej aromatyczne i smaczne są świeże liście. Są świetnym dodatkiem do twarogów, masła, czy nawet żółtego sera. Liście czosnku myjemy, osuszamy i dość drobno siekamy. Mieszamy z białym serem, np. z dodatkiem pokrojonej rzodkiewki, i gotowe. Posiekane drobno liście można też wymieszać z masłem (warto dodać też liście bazylii lub natkę pietruszki) i mamy kolejne pyszne „smarowidło” – do chleba, a jeszcze lepiej – grzanek.

Liście czosnku niedźwiedziego doskonale smakują też w połączeniu z jajkami, czy serem żółtym. Wystarczy jajka ugotowane na twardo oraz żółty ser zetrzeć na tarce, dodać posiekane liście i nieco majonezu lub śmietany.

Oczywiście liśćmi czosnku można też posypać kanapkę z niemal dowolnymi składnikami, albo dodawać je do sałatek. W sałatkach dobrze sprawdzają się także kwiaty, które dają dodatkowy efekt dekoracyjny (trzeba tylko pamiętać, że są ostrzejsze niż liście).

Makaron z czosnkiem niedźwiedzim

Ale czosnek niedźwiedzi można wykorzystać też do przygotowania dań obiadowych. Jednym z najprostszych jest makaron z czosnkiem niedźwiedzim. Występuje on w dwóch podstawowych wersjach. W pierwszej z nich liście czosnku (niezbyt grubo posiekane) podsmaża się chwilę na oliwie, dodając nieco soli i pieprzu. Osobno ugotowany makaron odcedzamy i wrzucamy na chwilę na patelnię z czosnkiem. Przekładamy na talerz, posypujemy parmezanem i gotowe. Druga wersja to „niedźwiedzie” pesto.

Pesto z czosnku niedźwiedziego

Ponieważ jednak to świeży czosnek jest najlepszy, polecamy przepis na pesto z czosnku niedźwiedziego. Jego przygotowanie wymaga nieco więcej pracy, ale można go zrobić jednorazowo więcej, bo to również dobry sposób na przechowanie czosnku niedźwiedziego. Nadmiar przekładamy do małych słoiczków lub pudełeczek i przechowujemy w lodówce (można też zamrozić).

Umyte i osuszone liście drobniutko kroimy. Na suchej patelni podprażamy  – do wyboru (może też dowolna mieszanka): orzeszki piniowe, pestki słonecznika, pestki dyni, orzechy włoskie. Uprażone siekamy, mieszamy z czosnkiem, dodajemy nieco oliwy i starty parmezan. Wszystko razem dokładnie ucieramy lub blendujemy (przy blenderze nie trzeba wcześniej bardzo rozdrabniać liści i orzechów). Można dodać nieco soku z cytryny. Podajemy np. z ulubionym makaronem lub pieczonymi ziemniakami,można też jeść z pieczywem.

Zupa-krem z czosnku niedźwiedziego

Z czosnku niedźwiedziego można też ugotować zupę-krem. Potrzebne będą: 1-2 cebule, 4-5 ziemniaków, ¾ litra bulionu (najlepiej warzywnego), ok. 150 g liści czosnku niedźwiedziego (mniej więcej pęczek).

Pokrojoną w kostkę cebulę podsmażamy na klarowanym maśle lub dobrym oleju, dodajemy pokrojone w grubą kostkę ziemniaki. Obsmażamy je przez kilka minut, pamiętając o mieszaniu. Wlewamy bulion i gotujemy, aż ziemniaki zmiękną. Dodajemy grubo posiekane liście czosnku i gotujemy jeszcze chwilę (ok. 2 minut). Następnie całość miksujemy na krem. Podajemy z grzankami.

Inne sposoby na czosnek niedźwiedzi

Jeśli jesteśmy amatorami czosnkowego smaku i mamy do dyspozycji sporo liści, możemy przygotować je jak szpinak. Wystarczy lekko poddusić i jeść np. skropione sokiem z cytryny lub sosem winegret. Można to potraktować jako dodatek do dania głównego lub przystawkę.

Czosnkiem niedźwiedzim można też przyprawiać mięsa (szczególnie duszone), a jeśli macie cierpliwość – liście czosnku można wykorzystać zamiast kapusty do owinięcia mini gołąbków.

Nie pomyl liści czosnku niedźwiedziego z toksycznymi liśćmi konwalii!

Liście czosnku niedźwiedziego są łudząco podobne do rosnących w tym samym czasie liści konwalii majowej, których zjedzenie może doprowadzić do zatrucia. 

(różne źródła)